Türk adalet sistemi, bilim kurgu filmlerinden fırlamış gibi görünen tarihi bir dönemece tanıklık ediyor. Yıllardır teknoloji dünyasının gündemini meşgul eden yapay zeka, artık teorik bir tartışma olmaktan çıkıp, İstanbul ve Ankara’daki belirli adliye koridorlarında cübbe giymeye başladı. Pilot proje kapsamında görevlendirilen yapay zeka destekli sistemler, Türkiye’deki ilk davalarına bakmaya başladı. Peki, bu gelişme adaletin tecellisini hızlandıracak bir devrim mi, yoksa insan faktörünü ortadan kaldıran potansiyel bir tehdit mi? teknolojipusula.com.tr olarak bu tarihi gelişmeyi ve beraberinde getirdiği tartışmaları mercek altına alıyoruz.
Adalet Terazisinde Bir ve Sıfırlar: Yapay Zeka Nasıl Karar Veriyor?
Adalet Bakanlığı tarafından başlatılan pilot uygulama, ilk aşamada icra ve bazı ticari davalar gibi daha çok prosedürel ve rakamsal verilere dayalı alanlarda test ediliyor. Sistemin temel amacı, on binlerce dosyayı saniyeler içinde tarayarak ilgili kanun maddelerini, geçmiş Yargıtay kararlarını ve benzer davalardaki emsalleri analiz etmek. Bu analiz sonucunda sistem, insan hakime bir karar taslağı veya bir dizi olası sonuç sunuyor. Bu durum, özellikle yıllardır süren dava yığılmalarını azaltma ve yargı süreçlerini inanılmaz ölçüde hızlandırma potansiyeli taşıyor.
Verimlilik ve Objektiflik Vaadi
Yapay zeka destekli yargının en büyük savunucuları, sistemin getireceği verimliliğe ve objektifliğe vurgu yapıyor. Bir insanın günler veya haftalar sürecek araştırmasını dakikalar içinde tamamlayabilen algoritmalar, hakimlerin üzerindeki iş yükünü hafifletebilir. Bu sayede hakimler, dosyanın hukuki yorum ve vicdani kanaat gerektiren daha karmaşık yönlerine odaklanabilirler. Ayrıca teoride yapay zeka, yorgunluk, kişisel önyargılar veya ruh hali gibi insani faktörlerden etkilenmez. Bu durum, her vatandaşa karşı daha tutarlı ve tarafsız kararlar alınmasını sağlayabilir. Bu tartışmalar, ‘ın da sıkça gündeme getirdiği teknoloji ve etik kesişiminin en somut örneklerinden birini oluşturuyor.
Algoritmaların Vicdanı Olur mu? Riskler ve Etik İkilemler
Madalyonun diğer yüzünde ise ciddi endişeler ve etik tartışmalar yer alıyor. Yapay zekanın adaleti sağlama sürecinde ortaya çıkabilecek riskler, hukukçuları ve insan hakları savunucularını ikiye bölmüş durumda. Bu endişelerin başında ise “algoritmik önyargı” geliyor.
“Kara Kutu” Sorunu ve Şeffaflık Eksikliği
Yapay zeka sistemleri, eğitildikleri veri setlerindeki mevcut toplumsal önyargıları öğrenebilir ve hatta güçlendirebilir. Örneğin, geçmişte belirli bir demografik gruba karşı verilmiş orantısız kararlar, yapay zekanın gelecekteki kararlarını da olumsuz etkileyebilir. Bir diğer önemli sorun ise şeffaflık. Karmaşık bir yapay zeka modelinin bir karara nasıl ulaştığını tam olarak açıklamak her zaman mümkün olmayabilir. Bu “kara kutu” sorunu, bir karara itiraz etme ve adil yargılanma hakkını temelden sarsabilir. Bir vatandaş, neden ceza aldığını anlayamadığı bir algoritmaya karşı kendini nasıl savunabilir?
İnsan Faktörü ve Vicdani Kanaat
Türk hukuk sisteminin temel taşlarından biri olan hakimin “vicdani kanaati”, bir yapay zeka tarafından taklit edilebilir mi? Bir sanığın pişmanlığı, bir mağdurun acısı veya bir davanın ardındaki karmaşık insani hikayeler, algoritmaların anlayabileceği veri noktaları değildir. Adalet, sadece kanun maddelerinin matematiksel bir kesinlikle uygulanması değil, aynı zamanda merhamet, empati ve duruma özgü koşulların değerlendirilmesini de içerir. İnsan faktörünün tamamen ortadan kalktığı bir sistem, adaletten çok otomasyona hizmet etme riski taşır.
Geleceğin Adliyesi: İnsan ve Makine İşbirliği
Uzmanların çoğu, mevcut tabloda en makul çözümün yapay zekayı bir karar verici olarak değil, güçlü bir asistan olarak konumlandırmak olduğu görüşünde birleşiyor. Yapay zeka, devasa hukuki veri tabanlarını analiz ederek hakime en ilgili bilgileri sunabilir, rutin ve tekrara dayalı işleri otomatize edebilir ve karar taslakları hazırlayabilir. Ancak nihai karar, her zaman tecrübesi, sezgileri ve vicdani kanaatiyle bir insan hakimin imzasını taşımalıdır.
Türkiye’de atılan bu adım, adalet sisteminin dijital dönüşümünde kritik bir kilometre taşı. Sistemin nasıl evrileceği, hangi güvencelerin getirileceği ve toplumsal kabul görüp görmeyeceği zamanla netleşecek. Ancak kesin olan bir şey var ki, adalet terazisinin dengesi artık sadece insan elinde değil. Bu devrim niteliğindeki gelişmenin tüm aşamalarını ve sonuçlarını teknolojipusula.com.tr olarak sizlere aktarmaya devam edeceğiz.
